اين مثل قديمي بين مداحان، هرچند پايه و اساس درستي ندارد اما اهميت هيئت‌هاي خانگي و جلسههاي روضه را نشان مي‌دهد؛ رسمي كه اين روزها در دهه دوم ماه محرم رونق بيشتري پيدا كرده و بانوان زيادي در شهرها و روستاها باني هيئت خانگي شده‌اند. هنوز هم در گوشه و كنار شهر و روستا مي‌توانيد مداحاني را ببينيد كه عباي مداحي بر دوش دارند و با لباس مخصوص به‌خود به هيئت‌هاي خانگي و جلسههاي روضه زنانه مي‌روند. البته در اين ميان، خانم‌هاي سخنران بسياري هم به جمع مداحان پيوسته‌اند و رونق هيئت‌هاي خانگي افزايش پيدا كرده است. اما اين رسم زيبا و پرخير و بركت قديمي، در جامعه امروز ما نسبت به گذشته تغييراتي كرده است. كاركردها، بركت‌ها و ثمرات هيئت‌هاي زنانه به اندازه‌اي است كه ضرورت ترويج آن را نشان مي‌دهد اما نبايد در اين ميان از آسيب‌هايي كه وارد هيئت‌هاي خانگي زنانه مي‌شود غافل بمانيم. همه اين موارد مهم، موجب شد تا با چند نفر از پيرغلامان اهل‌بيت عليهم‌السلام، بانيان و سخنران‌هاي خانم در جلسات روضه زنانه صحبت كنيم و اين اتفاق خوشايند و پربركت را از زواياي گوناگون مورد‌بررسي قرار دهيم.
- كاركردها و بركت‌هاي هيئت‌هاي خانگي و جلسات روضه زنانه
جلسههاي روضه زنانه كه اين روزها به يمن ماه محرم رونق نسبتا خوبي دارد، بركت‌هاي زيادي براي باني و خانم‌هاي مهمان دارد. حاج‌مرتضي طاهري كه سال‌ها به‌عنوان مداح اهل‌بيت عليهم‌السلام فعاليت كرده، درباره بركت‌ها و كاركردهاي هيئت‌هاي خانگي مي‌گويد: «يكي از نكات بسيار مهم در برگزاري جلسههاي روضه در خانه آن است كه مردم اعتقاد داشته باشند بايد نام و ذكر اهل‌بيت‌عليهم‌السلام در خانه‌شان تكرار شود تا بركت به زندگي‌شان وارد شود. اين مسئله، نكته بسيار مهمي است كه مردم در گذشته توجه زيادي نسبت به آن داشتند و امروزه كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد. البته ماه محرم فرصت مغتنمي براي بازخواني اين فضيلت‌هاست كه بايد به آن توجه شود».
او ادامه مي‌دهد: «معمولا روضه‌هاي خانگي با نصب پرچم اهل‌بيت‌عليهم‌السلام بر سر در خانه‌ها همراه است. خوب است بدانيم در مكاشفات بسياري از علماي دين آمده است كه بلا به خانه‌اي كه پرچم آن بزرگان بر سر درش نصب شده، وارد نمي‌شود. اين رسم را بايد اين روزها دوباره جا بيندازيم تا مردم ضمن برگزاري جلسههاي خانگي، از نصب پرچم مزين به نام مبارك حضرت سيدالشهدا(ع) و ساير ائمه‌اطهار عليهم‌السلام غافل نمانند». حاج مرتضي طاهري معتقد است: «در گذشته تا اين اندازه مردم دچار بيماري و گرفتاري نبودند و علت آن هم جلسههاي روضه خانگي بود. مردم اعتقاد زيادي داشتند كه حتما هر‌ماه هيئت زنانه داشته باشند تا زنان و فرزندان‌شان با فضاي معنوي مأنوس شده و در خانه‌هايشان ذكر اهل‌بيت عليهم‌السلام گفته شود. توجه به تربيت ديني فرزندان و انس با ائمه اطهار عليهم‌السلام دليل اصلي براي تشويق كردن به برگزاري هيئت‌هاي خانگي و روضه زنانه است چون اين كار هم موجب آرامش خانواده مي‌شود و هم بلاها را آنها دور مي‌كند». او كاهش تجمل‌گرايي را يكي از رهاوردها و بركت‌هاي جلسه و هيئت زنانه مي‌داند و مي‌گويد: «درصورتي كه هيئت‌هاي خانگي با خلوص همراه بوده و باني قصد داشته باشد با برگزاري هيئت فرهنگ ديني را در خانه خود رواج دهد، حتما از تجمل‌گرايي دور مي‌شود.
اين كار به‌طور حتم آرامش بيشتر را براي خانواده‌ها به همراه دارد. درست است كه در بعضي از جلسههاي خانگي، تجمل‌گرايي موج مي‌زند اما آرامش تنها به خانه‌اي وارد مي‌شود كه هيئت در آن خانه با سادگي و صفاي بيشتري همراه باشد؛ همانطور كه در گذشته هيئت‌هاي زنانه با صرف چاي همراه بود و خبري از ميوه‌ها و غذاهاي گران‌قيمت نبود اما خانواده با همان روضه‌هاي ساده به آرامش مي‌رسيد». در اين ميان، تربيت ديني فرزندان نكته مهمي است كه نبايد آن را در كاركردها و بركت‌هاي هيئت‌هاي خانگي ناديده گرفت. چنان‌كه حاج يدالله بهتاش توضيح مي‌دهد: «بچه‌هايي كه در خانه خود شاهد برگزاري هيئت هستند و مي‌بينند كه پدر و مادر دغدغه آماده كردن خانه براي ذكر اهل‌بيت عليهم‌السلام را دارند، به‌طور طبيعي با آن بزرگان آشنايي و انس بيشتري پيدا مي‌كنند. در ضمن وقتي در هيئت زنانه، نكات اخلاقي مطرح مي‌شود، فرزندان آن خانواده هم اين مطالب را مي‌شنوند و ياد مي‌گيرند. در عين حال مادري كه باني هيئت است، براي تربيت ديني فرزندانش دغدغه خواهد داشت. همه اينها بركت‌هاي مهم جلسه خانگي است كه ضرورت رواج آن را در جامعه نشان مي‌دهد.»
- كم‌شدن رونق روضه‌هاي خانگي و هيئت‌هاي زنانه
خانه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هاي ما در ماه‌هاي مختلف سال و به‌خصوص در ماه‌هاي محرم و صفر رونق زيادي داشت. هيئت‌هاي خانگي برپا بود و هر روز خانم‌هاي زيادي چادر به سر وارد خانه مي‌شدند. سماور از صبح روشن بود و نان و خرما آماده، تا «آقا» بيايد و سخنراني شروع شود. بيشتر مردم امروز، به‌خصوص در شهرهاي بزرگ، اين رسم زيبا را بيشتر از دوران كودكي به ياد دارند چراكه كمتر خانمي در اين روزها در خانه‌اش هيئت برگزار مي‌كند. هرچند كه بيشترين رونق جلسههاي خانگي در ماه محرم و صفر است و به‌خصوص دهه دوم ماه محرم اين هيئت‌ها بيشتر مي‌شود اما چند عامل موجب كم‌شدن رونق جلسههاي عزاداري خانگي و هيئت‌هاي زنانه شده است كه حاج يدالله بهتاش به آنها اشاره مي‌كند؛ مشكلات رفت‌وآمد در شهرهاي بزرگ؛ «مداح و سخنراني كه مي‌تواند در يك روز در چند جلسه خانگي حاضر شود و سخنراني كند، به‌دليل شلوغي در شهر اين فرصت را از دست مي‌دهد. خانم‌هايي هم كه جلسههاي روضه در خانه خود برگزار مي‌كنند، بايد سعي كنند مداح و سخنراني براي هيئت خود دعوت كنند كه در نزديكي خانه‌شان سكونت داشته باشد تا امكان رفت‌وآمد ساده‌تري وجود داشته باشد. اين در حالي است كه به‌عنوان مثال در گذشته، مرشدهاي تهراني در طول يك روز گاهي در 30خانه حاضر مي‌شدند و روضه مي‌خواندند. به‌عنوان مثال درباره مرشد باقر معماري گفته‌اند كه در يك‌ماه درحدود يك هزار مجلس روضه داشت، يعني تقريبا هر روز به 33هيئت خانگي مي‌رفت و سخنراني و روضه‌خواني مي‌كرد.»
او به مشكل ديگري اشاره مي‌كند؛ كم شدن فرصت براي روضه خانگي و هيئت زنانه؛ «خانم‌هايي كه درگذشته جلسههاي خانگي برگزار مي‌كردند، خانه‌دار بودند و تمام وقت‌شان در طول شبانه‌روز در خانه مي‌گذشت و طبيعي است كه امكان بيشتري براي برگزاري هيئت زنانه داشتند و در جلسههاي عزاداري همسايه‌ها هم حاضر مي‌شدند. اما امروزه تعداد خانم‌هاي شاغل زيادشده و فرصت اين كار را از آنها گرفته است. از طرف ديگر خانه‌ها كوچك و آپارتماني شده و محدوديت بيشتري براي برگزاري جلسههاي عزاداري خانگي ايجاد كرده است.»
سخنران‌هاي كم‌مهارت و كم‌دانش نيز ديگر مشكل اين جلسات هستند. حاج آقا بهتاش مي‌گويد: «دانش و مهارت، 2شرط اصلي براي سخنراني مفيد در جلسههاي عزاداري و هيئت‌‌هاست. اين نكات بايد در روضه‌هاي زنانه بيشتر رعايت شود. اين در حالي است كه تعداد افرادي كه براي سخنراني فعاليت مي‌كنند زيادشده و معمولا خانم‌ها شناخت درستي از سخنران‌هاي خانگي ندارند. اين مسئله موجب مي‌شود كه طي يك جلسه زنانه، اطلاعات كمي به‌دست مخاطبان بيايد و زمينه تعطيلي هيئت خانگي را ايجاد كند».
- مرشدهاي تهران قديم
نمي‌توان تاريخ دقيقي براي شروع روضه‌هاي زنانه در شهر تهران پيدا كرد اما آنطور كه مداحان و خانم‌هاي باسابقه در سخنراني جلسات زنانه مي‌گويند، شخصي به نام آقا سيدصالح يكي از قديمي‌ترين و مشهورترين افرادي بود كه در دوران رضاخان به خانه‌هاي مردم مي‌رفت و سخنراني و روضه‌خواني مي‌كرد. آنطور كه دكتر كلهر، كارشناس و سخنران در جلسات خانگي مي‌گويد: «ابزار كار آقاسيدصالح يك چهارپايه قديمي بود كه وقتي به خانه‌ها دعوت مي‌شد، روي آن مي‌نشست و براي خانم‌ها مقتل مي‌خواند و عزاداري مي‌كرد. البته وسيله حمل‌ونقلش هم يك الاغ بود كه مردم تهران قديم او و الاغش را آنقدر مي‌شناختند كه وقتي يك‌بار براي سخنراني و روضه خواندن به خانه‌اي دعوت شده بود، يك نفر الاغ او را كه جلوي خانه ايستاده بود، دزديد. اما وقتي در بازار مشغول فروختن الاغ بود، مردم آن حيوان را شناختند. به اين ترتيب حيوان را براي آقاسيد صالح بردند و دزد فرار كرد».
بعدها نام و عنوان سخنران‌ها را «مرشد» گذاشتند و هر سخنران و روضه‌خوان خانگي را با اين اسم مي‌شناختند. مرشدباقر معماري، مرشدعبدالله، مرشداسماعيل و مرشداكبر ازجمله سخنران‌ها و روضه‌خوان‌هاي قديمي در جلسههاي زنانه در تهران بودند. حاج يدالله بهتاش در اين‌باره مي‌گويد: «آن دوران آنقدر تعداد مرشدها كم بود كه تقريبا همه مردم آنها را مي‌شناختند. در عين حال جلسههاي عزاداري و روضه زنانه هم آنقدر پررونق بود كه اين تعداد كم مرشدها تقريبا هر روز بايد به چندين خانه سر مي‌زدند و روضه مي‌خواندند و سخنراني مي‌كردند».
- راز سادگي
چگونه جلسه عزاداري و روضه خانگي زنانه راه بيندازيم؟
اگر شما هم مايل هستيد جلسه سخنراني و روضه زنانه در خانه‌تان برگزار كنيد بايد آداب اين كار را به درستي بدانيد. حاج‌يدالله بهتاش در اين‌باره توضيح مي‌دهد: «مرحله اول آن است كه بايد يكي از روزهاي‌ماه قمري را انتخاب كنيد تا هر‌ماه در همان روز در خانه‌تان روضه زنانه برگزار شود. البته جلسات هفتگي روضه هم وجود دارد كه در اين صورت بايد يكي از روزهاي هفته را انتخاب كنيد. براي تعيين كردن اين روز، به‌خصوص در ماه قمري بايد به چند نكته توجه داشته باشيد. يكي آنكه به جلسههاي سخنراني و هيئت‌هاي خانگي اقوام و همسايه‌هاي خود توجه كنيد تا در يك روز با آنها جلسه نداشته باشيد. اين كار باعث مي‌شود تعداد كمتري از خانم‌هاي همسايه‌ها و اقوام امكان حضور در منزل شما را داشته باشند و رونق هيئت‌تان كم شود و در عين حال سخنران مناسبي براي هيئت خانگي‌تان پيدا نكنيد. دوم آنكه بهتر است روزي را انتخاب كنيد كه تعداد مناسبت‌هاي مذهبي در ماه‌هاي گوناگون در آن بيشتر باشد». از طرف ديگر براي اينكه خانم‌هاي همسايه از روضه ماهانه باخبر شوند، مي‌توان جلوي خانه پرچم كوچكي نصب كرد يا به‌طور حضوري و تلفني آنها را مطلع كرد.
مرحله دوم براي برگزاري هيئت زنانه در خانه، انتخاب يك سخنران و مداح مناسب است. دكتر موسوي تهراني كه به‌عنوان سخنران در جلسههاي خانگي فعاليت مي‌كند، در اين‌باره توضيح مي‌دهد: «انتخاب سخنران مناسب يكي از نكات مهم در برگزاري هيئت زنانه است كه خانم‌ها بايد سعي كنند فردي را براي اين كار انتخاب و دعوت كنند كه از نظر مذهبي و علمي در درجه بالاتري قرار داشته باشد و روضه‌هاي مستند و مطالب آموزنده و مورد نياز را براي خانم‌ها بگويد. چنين سخنراني را بايد براي يك روز كه از قبل تعيين كرده‌اند، به خانه دعوت كنند و از سخنراني او استفاده كنند. البته بعضي از خانم‌ها در هيئت‌هاي خانگي خود چند مداح را دعوت مي‌كنند كه بايد در ترتيب آنها دقت داشته باشند و همه مداحان و سخنران‌هاي مورد علاقه خود را به‌ترتيب دعوت كنند تا جلسه خانگي‌شان رونق بهتري داشته باشد». از سوي ديگر براي دعوت از مداح و سخنران بايد مبلغي را به‌عنوان حق‌الزحمه آنها درنظر گرفت. دكتر موسوي توضيح مي‌دهد: «معمولا مبلغي كه قرار است به مداح يا سخنران خانگي پرداخت شود را داخل پاكت مي‌گذارند و اين اصطلاح بين مداحان رايج شده كه به جاي پول از همان عبارت پاكت استفاده مي‌كنند. مداحان و سخنران‌هايي كه به جلسههاي خانگي مي‌روند، معمولا با خانم‌ها درباره مبلغي كه پرداخت مي‌شود بحث نمي‌كنند و باني هيئت زنانه هر مبلغي كه مايل باشد داخل پاكت گذاشته و به مداح مي‌دهد. به هر حال باني هيئت زنانه در اين روزها بايد به فكر پرداخت مبلغي به سخنران و مداح هم باشد».
يكي ديگر از شرايط مهم در جلسه خانگي و هيئت زنانه، فراهم‌كردن وسايل پذيرايي است. دكتر موسوي در اين‌باره توضيح مي‌دهد: «درجلسات هيئت‌هاي عزاداري كه اين روزها رونق زيادي در خانه‌ها دارد، معمولا خرما، پاي ثابت سفره پذيرايي است. نان، پنير، سبزي يا آش هم نشان‌دهنده سادگي اين جلسه‌هاست و صفاي آن را بيشتر مي‌كند. البته چاي قندپهلو هم از لوازم اصلي هر جلسه روضه‌اي است كه نبايد از قلم بيفتد. البته اين روزها به مناسبت عزاداري‌هاي ماه محرم، بعضي از خانم‌ها در انتهاي جلسه عزاي خانگي خود، به مهمان‌ها غذاي نذري مي‌دهند كه اين كار هم پسنديده است».
- جلسه روضه را گردشي برگزار مي‌كنيم
گزارشي از يك هيئت خانگي در تهران
سال 1373 بود كه 6 نفر از خانم‌هاي محله سعادت‌آباد تهران، تصميم گرفتند كه جلسات روضه و مداحي اهل‌بيت(ع) را به‌طور ماهانه و گردشي در خانه‌هاي خود برگزار كنند. شركت‌كنندگان در اين جلسات، در ابتدا تعداد كمي از همسايه‌هاي اطراف بودند و مجلس به‌طور ماهانه و مختصر برپا مي‌شد. اما به مرور زمان، همين مجلس توسعه بيشتري پيدا كرد به‌طوري كه امروزه اين جلسه به‌طور دهه‌اي و با شركت حدود يكصد نفر از خانم‌هاي همسايه و آشنا برپا مي‌شود. در اين جلسه، غير از ذكر مصيبت و توسل به ائمه اطهار(ع)، جمع‌آوري كمك‌هاي مالي براي خانواده‌هاي نيازمند هم انجام مي‌شود. خانم صبوري كه يكي از بانيان اين مجلس مذهبي است، مي‌گويد: «اين هيئت زمان‌مند و باثبات است و اغلب در تمام طول سال به‌صورت دوره‌اي يا دهه‌اي داير است و اغلب در منزل بانيان برگزار مي‌شود».
خانم فتاح هم كه داراي تحصيلات حوزوي است و گاهي در اين جلسات به سخنراني مي‌پردازد، در مورد كاركرد اين جلسات روضه زنانه مي‌گويد: «اگر چه امروزه هيئت‌هاي از اين نوع در برخي مساجد و حسينيه‌ها نيز برگزار مي‌شود اما هيئت‌هاي سبك سنتي و خانگي، در مقايسه با ديگر گونه‌ها از نظم و ثبات بيشتري هم به لحاظ محتواي مجالس، آداب، قوانين و هم به لحاظ سازمان و تقسيم كار برخوردار هستند». او معتقد است: «برخلاف مراسم هيئت‌هاي سنتي عمومي مردانه كه به‌دليل تكلف زياد در طول سال استمرار ندارند و منحصر به مقاطع مشخص و محدود از سال هستند، اغلب هيئت‌هاي زنانه با برنامه زمانبندي مشخص در تمام طول سال داير مي‌شوند. اين مراسم داراي سخنران يا مداح هستند و دعاخواني و سخنراني بخش اعظم مراسم را تشكيل مي‌دهد». در بخش دعاخواني معمولا دعاهايي كه خوانده مي‌شوند، بسته به مناسبت زماني مراسم شامل دعاي توسل، سوره انعام، زيارت عاشورا، حديث كساء‌و... است. اما دعاي توسل و حديث كساء و عاشورا به جهت كاركردي كه در جهت قضاي حوائج دارند از كاربرد بيشتري برخوردار هستند. در سخنراني‌ها هم معمولا به بيان احكام و مسائل فقهي و شرعي و اخلاقي پرداخته مي‌شود. البته بيان احكام و مسائل شرعي مربوط به همسرداري، تربيت فرزند و احكام زنان يكي از بيشترين موضوعات مطرح شده در اين جلسه است.
آنطور كه سخنران اين هيئت خانگي مي‌گويد: «اين نوع جلسات مذهبي مخصوص خانم‌ها كاملا مناسكي هستند، به اين معني كه بخش اعظم برنامه آنها به خواندن نماز‌ها مثل نماز قضا، نماز صاحب‌الزمان و ذكر صلوات يا خواندن دعاهاي گوناگون اختصاص دارد». باني اين جلسه روضه زنانه هم مي‌گويد: «با وجود اينكه حضور جوانان در مراسم جشن‌ها و مولودي‌خواني در مقايسه با روضه‌ها بيشتر است اما واكنش‌هاي احساسي زنان در مراسم سوگواري و عزاداري به‌مراتب بيشتر است. از آنجا كه دعاها به زبان عربي يا خارج از فهم و حوصله برخي زنان مسن‌تر و كم‌سوادتر است، بسيار اتفاق مي‌افتد كه برخي شركت‌كنندگان هنگام وعظ يا خواندن دعا به كارهاي ديگر مثل ذكر صلوات يا تسبيح و يا صحبت با يكديگر مشغول هستند. به‌طوري كه اغلب اين جلسات با سر و صداي زيادي از سوي مخاطبان همراه است». در عين حال نوع پوشش زنان در اين نوع هيئت‌ها اغلب پوشش سنتي و چادر و بسيار ساده، يكنواخت و بدون آرايش است. به‌دليل توجه زياد مخاطبان به فقه و اصول ديني، درصورتي كه خانمي اين هنجارها را رعايت نكند، مورد انتقاد و امر‌به‌معروف و نهي‌از‌منكر قرار مي‌گيرد.
- زنگ خطري براي هيئت‌هاي زنانه
مراقب ورود خرافات به جلسات روضه باشيد
هرچند روضه‌هاي خانگي و هيئت‌هاي زنانه، خير و بركت‌هاي زيادي به همراه دارد اما نبايد از آسيب‌ها و ورود تهديدها به آن غافل ماند؛ چراكه درصد خطاپذيري در اين نوع جلسات بيشتر از هيئت‌هاي بزرگ و عمومي است كه سخنرانان و مداحان معتبر و عالمي در آن حضور پيدا مي‌كنند. دكتر مليحه‌سادات موسوي‌تهراني، كارشناس ديني كه به‌عنوان سخنران در اين جلسات خانگي و روضه‌هاي زنانه نيز فعاليت دارد، در اين‌باره مي‌گويد: «انتخاب سخنران دانا در هيئت‌هاي خانگي اهميت زيادي دارد و خانم‌هاي باني هيئت نبايد در اين زمينه اغماض كنند؛ چراكه اطلاعاتي كه توسط سخنران در جلسات ديني به خانم‌ها ارائه مي‌شود، در حقيقت اساس و شالوده ساختار فكري مهمان‌هاي جلسه خواهد شد كه از آن براي اداره خانواده و تربيت فرزندان خود استفاده مي‌كنند. پس دريافت آموزش‌ها و اطلاعات دقيق، صحيح و سنجيده نياز به سخنران ديني و دانايي دارد كه بداند چه مطالبي را بايد در هيئت خانگي مطرح كند».
در عين حال ورود خرافات به جاي كرامات يكي ديگر از تهديدهاي جدي در روضه‌هاي خانگي محسوب مي‌شود. دكتر موسوي در اين‌باره تأكيد مي‌كند: «معمولا مطالبي كه خرافه بوده و پايه و اساس درستي ندارند، در بعضي از جلسههاي خانگي و هيئت‌هاي زنانه مورد استقبال قرار مي‌گيرند. اين مطالب عموما از طرف سخنران‌هايي مطرح مي‌شوند كه بهره‌اي از دانش و آموزه‌هاي ديني ندارند و فقط به قصد جلب‌توجه ميان مخاطبان و دريافت بازخورد بيشتر، مطالب كذب و خرافه‌اي را مطرح مي‌كنند. غافل از اينكه اينگونه مطالب مي‌تواند به ايمان خانم‌ها و بلكه خانواده‌هاي آنها ضربه‌هاي جدي وارد كند». اما براي مقابله با اين نوع آسيب‌ها و ورود خرافات به جلسات روضه زنانه چه بايد كرد؟ اين كارشناس ديني اينطور پاسخ مي‌دهد: «لازم است باني هيئت در مورد انتخاب سخنران دقت داشته باشد. در عين حال اگر شما به‌عنوان مهمان در يكي از جلسههاي خانگي وارد شديد كه خرافاتي در آن ترويج مي‌شود بايد قدرت سنجش حقيقت و كذب را داشته باشيد و درصورتي كه مطلب خرافه‌اي را دريافت كرديد در حد امكان، ديگران را از آن آگاه كنيد؛ چراكه معمولا هيئت‌هاي زنانه اين ظرفيت را دارد كه خرافات از آنجا به جامعه تزريق شود. به اين علت كه خانم‌ها نقش‌هاي تأثيرگذاري در خانواده دارند و حرف‌هاي آنها بهتر از طرف همسران و فرزندان‌شان مورد پذيرش قرار مي‌گيرد».
اين نوع تهديدها، زنگ خطر جدي براي دقت در انتخاب سخنران و مداح هيئت زنانه و جلسه روضه خانگي، به‌خصوص در شهرهاي كوچك و روستاها محسوب مي‌شود؛ چراكه به گفته اين سخنران ديني، در اين نوع جلسه‌ها بسيار اتفاق مي‌افتد كه خانم سخنران يا مداح در اين نوع جلسه‌ها به نوعي به قطب جلسه تبديل مي‌شود و هر مطلبي كه مي‌گويد براي خانم‌هاي ديگر به منزله حجت محسوب مي‌شود كه بدون هيچ فكر و تأملي آن را مي‌پذيرند. دكتر موسوي مثالي در اين‌باره مي‌زند: «آسيب‌هاي جلسههاي روضه خانگي گاهي به حدي مي‌رسد كه در بعضي از جلسات اتفاق مي‌افتد كه خانم‌ها منتظر هستند تا خانم سخنران آبي بخورد تا باقيمانده آن را در ليوان به‌عنوان تبرك بخورند! و يا دست سخنران را مي‌بوسند و اين كار را موجب بخشيده شدن گناهان خود مي‌دانند و از آن تبرك مي‌جويند! اين در حالي است كه در بعضي از هيئت‌ها حتي سخنران از ساده‌ترين مسائل شرعي هم بي‌خبر است و مطالب ديني را به‌طور غلط به مردم آموزش مي‌دهد. افراط و تفريط در آموزه‌هاي ديني هم در هيئت‌هاي خانگي بيشتر از جلسات عمومي و پرمخاطب در شهرهاي بزرگ است كه آسيب‌هاي اعتقادي زيادي براي مردم به همراه دارد». ترويج انواع عرفان‌هاي كاذب، تحريف در دين، سبك‌هاي جديد دينداري، كوچك شمردن گناهان، ترويج انواع مدهاي لباس و جواهرات، چشم و هم‌چشمي و تجمل‌گرايي از ديگر آسيب‌هاي موجود در هيئت‌هاي زنانه و خانگي است كه دكتر موسوي از آنها به‌عنوان آسيب‌هاي بسيار مهم در كمين هيئت‌هاي ديني ياد مي‌كند و نسبت به حذف اين اتفاقات هشدار مي‌دهد. اما راه‌حل اينگونه مشكلات چيست؟ اين سخنران ديني و استاد دانشگاه پيشنهاد مي‌دهد: «لازم است سطح علمي خانم‌ها و آقاياني كه به‌عنوان سخنران در جلسههاي خانگي، مداحي و سخنراني مي‌كنند را افزايش دهيم. البته اين كار به فعاليت منسجمي نياز دارد تا همه اين افراد شناسايي شده و مورد آموزش قرار بگيرند. در عين حال شناسنامه‌دار كردن سخنران‌هاي خانگي هم ضرورت مهمي است تا همه مردم بدانند چه افرادي داراي قابليت سخنراني در هيئت‌هاي خانگي هستند. رعايت اين نكات، درصد خطاپذيري در جلسات روضه خانگي را كاهش مي‌دهد».
- پيامدهاي ديكتاتوري رضاخان
حاج مرتضي طاهري از تعطيلي روضه‌هاي خانگي مي‌گويد
پيدا كردن سابقه هيئت‌هاي خانگي كار چندان مشكلي نيست؛ كافي است نيم‌نگاهي به تاريخ گذشته مردم مسلمان بيندازيم و نقبي به تاريخ كشورمان بزنيم. البته مداحان قديمي اطلاعات خوبي در اين‌باره دارند. به‌عنوان مثال حاج مرتضي طاهري درباره هيئت‌هاي قديم در تهران مي‌گويد: «رضاخان ديكتاتور ظالم و بي‌ديني بود كه با برگزاري هيئت‌ها و جلسات ديني در مسجد و حسينيه مخالف بود و نيروهاي او با اين كار مخالفت مي‌كردند. به همين دليل مردم نمي‌توانستند در هيئت‌هاي علني حاضر شوند. پس راهي جز برگزاري هيئت در خانه‌ها نبود. خانم‌ها هم در اين ميان از آقايان عقب نماندند و هيئت‌هاي زنانه برگزار مي‌كردند. به اين ترتيب بود كه جلسههاي ماهانه روضه رونق گرفت». او از جلسههاي روضه در خانه پدري‌اش مي‌گويد؛ «روزهاي 22هر‌ماه قمري در خانه پدري‌ام روضه بود. اين رسم از سال‌هاي كودكي ما برقرار بود و پدرمان خودش مداح بود. در روزهاي نزديك به شهادت امام جعفرصادق عليه‌السلام هم 5 روز روضه داشتيم كه بعضي از اوقات تا 10روز ادامه مي‌داديم».
او به برگزاري روضه‌هاي زنانه در خانه‌ها هم اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «پدر ما و بسياري از مداحان قديمي اعتقاد زيادي به بركت پولي داشتند كه از روضه‌خواني و سخنراني در هيئت‌هاي خانگي دريافت مي‌كردند. البته مبلغ آن از نظر ريالي خيلي كم بود اما بركتي داشت كه سودش به همه خانواده مي‌رسيد». حاج مرتضي كه روضه‌خواني را پاي منبر پدرش و در هيئت‌هاي خانگي شروع كرده است، مي‌گويد: «هر زمان كه پدرمان بيمار بود يا كاري داشت كه نمي‌توانست به روضه برود، ما به جاي او به هيئت‌هاي خانگي مي‌رفتيم. در واقع اين نوع جلسه‌ها فرصتي براي تمرين ما محسوب مي‌شد كه اتفاقا خير زيادي هم به همراه داشت».
او به تأثير روضه‌هاي خانگي و حتي هيئت‌هاي زنانه در پيروزي انقلاب اسلامي اشاره مي‌كند و ادامه مي‌دهد: «آثار اين نوع جلسه‌ها را در تقويت روحيه انقلابي مردم در زمان انقلاب اسلامي مي‌توان مشاهده كرد. حتي در دوران جنگ تحميلي هم اين جلسههاي روضه بين خانم‌ها ادامه پيدا كرد و باعث تقويت روحيه خانواده‌ها طي دفاع‌مقدس شد. همين خانم‌هاي تعليم‌ديده در هيئت‌هاي خانگي بودند كه همسران و پسران خود را با ايمان و شجاعت راهي جبهه‌هاي جنگ مي‌كردند و در اسارت، شهادت و جانبازي آنها صبور بودند. در واقع مي‌توان گفت كاري كه رضاخان براي براندازي هيئت‌هاي علني كرد، زمينه برگزاري روضه‌هاي خانگي شد كه بعدها اثرش را در انقلاب اسلامي و جنگ تحميلي ديديم و امروزه هم بركت‌هاي روضه‌هاي خانگي فضاي معنوي را در شهر رونق داده است».
نظر شما